| ๕๖. |
อตฺถงฺคตสฺส น ปมาณมตฺถิ
เยน นํ วชฺชึ ตํ ตสฺส นตฺถิ
สพฺเพสุ ธมฺเมสุ สมูหเตสุ
สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพ.
|
| |
ท่านผู้ดับไป (คือปรินิพพาน) แล้ว ไม่มีประมาณ, จะพึงกล่าว
ถึงท่านนั้นด้วยเหตุใด เหตุนั้นของท่านก็ไม่มี, เมื่อธรรมทั้งปวง
(มีขันธ์เป็นต้น) ถูกเพิกถอนแล้ว แม้คลองแห่งถ้อยคำที่จะพูดถึง
(ว่าผู้นั้นเป็นอะไร) ก็เป็นอันถูกเพิกถอนเสียทั้งหมด. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ส. ๒๕/๕๓๙.
ขุ. จู. ๓๐/๑๓๙. |
| |
|
|
| ๕๗. |
อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพํ
อุทฺธํ อโธ ติริยํ วาปิ มชฺเฌ
ยํ ยํ หิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺติ
เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุํ.
|
| |
พึงขจัดตัณหาที่เป็นเหตุถือมั่นทั้งปวง ทั้งเบื้องสูง เบื้องต่ำ
เบื้องขวาง ท่ามกลาง, เพราะเขาถือมั่นสิ่งใด ๆ ในโลกไว้
มารย่อมติดตามเขาไป เพราะสิ่งนั้น ๆ. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ส. ๒๕/๕๔๖.
ขุ. จู. ๓๐/๒๐๒. |
| |
|
|
| ๕๘. |
อุจฺฉินฺท สิเนหมตฺตโน
กุมุทํ สารทิกํว ปาณินา
สนฺติมคฺคเมว พฺรูหย
นิพฺพานํ สุคเตน เทสิตํ.
|
| |
จงเด็ดเยื่อใยของตนเสีย เหมือนเอาฝ่ามือเด็ดบัวในฤดูแล้ง
จงเพิ่มพูนทางสงบ (ให้ถึง) พระนิพพานที่พระสุคตแสดงแล้ว. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๕๓. |
| |
|
|
| ๕๙. |
โอวเทยฺยานุสาเสยฺย |
อสพฺภา จ นิวารเย |
| |
สติ หิ โส ปิโย โหติ |
อสตํ โหติ อปฺปิโย. |
| |
บุคคลควรเตือนกัน ควรสอนกัน และป้องกันจากคนไม่ดี
เพราะเขาย่อมเป็นที่รักของคนดี แต่ไม่เป็นที่รักของคนไม่ดี. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๒๕ |
| |
|
|
| ๖๐. |
กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา |
วีตตณฺโห สทา สโต |
| |
สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ |
ตสฺส โน สนฺติ อิฺชิตา. |
| |
ภิกษุผู้เห็นโทษในกาม มีความประพฤติประเสริฐ ปราศจาก
ตัณหา มีสติทุกเมื่อ พิจารณาแล้ว ดับกิเลสแล้ว ย่อมไม่มี
ความหวั่นไหว. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. สุ. ๒๕/๕๓๑.
ขุ. จู. ๓๐/๓๕. |
| |
|
|
| ๖๑. |
ขตฺติโย จ อธมฺมฏฺโ |
เวสฺโส จาธมฺมนิสฺสิโต |
| |
เต ปริจฺจชฺชุโภ โลเก |
อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคตึ. |
| |
กษัตริย์ไม่ทรงตั้งอยู่ในธรรม และแพศย์ [ คนสามัญ ] ไม่
อาศัยธรรม ชนทั้ง ๒ นั้นละโลกแล้ว ย่อมเข้าถึงทุคติ. |
| |
( โพธิสตฺต ) |
ขุ. ชา. ปฺจก. ๒๗/๑๗๕. |
| |
|
|
| ๖๒. |
คตทฺธิโน วิโสกสฺส |
วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพธิ |
| |
สพฺพคนฺถปฺปหีนสฺส |
ปริฬาโห น วิชฺชติ. |
| |
ท่านผู้มีทางไกลอันถึงแล้ว หายโศก หลุดพ้นแล้วในธรรม
ทั้งปวง ละกิเลสเครื่องรัดทั้งปวงแล้ว ย่อมไม่มีความเร่าร้อน. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๒๗. |
| |
|
|
| ๖๓. |
จเช ธนํ องฺควรสฺส เหตุ
องฺคํ จเช ชีวิตํ รกฺขมาโน
องฺคํ ธนํ ชีวิตฺจาปิ สพฺพํ
จเช นโร ธมฺมมนุสฺสรนฺโต.
|
| |
พึงสละทรัพย์เพื่อรักษาอวัยวะ, เมื่อรักษาชีวิตพึงสละอวัยวะ,
เมื่อคำนึงถึงธรรม พึงสละอวัยวะ ทรัพย์ และแม้ชีวิต ทุกอย่าง. |
| |
( โพธิสตฺต ) |
ขุ. ชา. อสีติ. ๒๘/๑๔๗. |
| |
|
|
| ๖๔. |
ฉนฺทชาโต อนกฺขาเต |
มนสา จ ผุโ สิยา |
| |
กาเม จ อปฏิพทฺธจิตฺโต |
อุทฺธํโสโตติ วุจฺจติ. |
| |
พึงเป็นผู้พอใจและประทับใจในพระนิพพานที่บอกไม่ได้ ผู้มีจิต
ไม่ติดกาม ท่านเรียกว่าผู้มีกระแสอยู่เบื้องบน. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๔๔. |
| |
|
|
| ๖๕. |
ชิฆจฺฉา ปรมา โรคา |
สงฺขารา ปรมา ทุกฺขา |
| |
เอตํ ตฺวา ยถาภูตํ |
นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ. |
| |
ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง สังขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง รู้ข้อนั้น
ตามเป็นจริงแล้ว ดับเสียได้ เป็นสุขอย่างยิ่ง. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๔๒. |
| |
|
|
| ๖๖. |
ชีรนฺติ เว ราชรถา สุจิตฺตา
อโถ สรีรมฺปิ ชรํ อุเปติ
สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ
สนฺโต หเว สพฺภิ ปเวทยนฺติ.
|
| |
ราชรถอันงดงามย่อคร่ำคร่า แม้ร่างกายก็เข้าถึงชรา ส่วนธรรม
ของสัตบุรุษย่อมไม่เข้าถึงชรา สัตบุรุษกับสัตบุรุษเท่านั้น
ย่อมรู้กันได้. |
| |
( พุทฺธ ) |
สํ. ส. ๑๕/๑๐๒. |
| |
|
|
| ๖๗. |
เต ฌายิโน สาตติกา |
นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา |
| |
ผุสนฺติ ธีรา นิพฺพานํ |
โยคกุเขมํ อนุตฺตรํ. |
| |
ผู้ฉลาดนั้นเป็นผู้เพ่งพินิจ มีเพียรติดต่อ บากบั่นมั่นคงเป็นนิตย์
ย่อมถูกต้องพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ หาธรรมอื่นยิ่งกว่ามิได้. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ . ๒๕/๑๘. |
| |
|
|
| ๖๘. |
ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ |
ทุกฺขํ ติฏฺติ เวติ จ |
| |
นาฺตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ |
นาฺตฺร ทุกฺขา นิรุชฺฌติ. |
| |
ทุกข์เท่านั้นเกิดขึ้น ทุกข์ย่อมตั้งอยู่ และเสื่อมไป นอกจากทุกข์
ไม่มีอะไรเกิด นอกจากทุกข์ไม่มีอะไรดับ. |
| |
( วชิราภิกฺขุนี ) |
สํ. ส. ๑๕/๑๙๙.
ขุ. มหา. ๒๙/๕๓๖. |
| |
|
|
| ๖๙. |
ธมฺโม ปโถ มหาราช |
อธมฺโม ปน อุปฺปโถ |
| |
อธมฺโม นิรยํ เนติ |
ธมฺโม ปาเปติ สุคตึ. |
| |
มหาราช ! ธรรมเป็นทาง (ควรดำเนินตาม) ส่วนอธรรมนอกลู่
นอกทาง (ไม่ควรดำเนินตาม) อธรรมนำไปนรก ธรรมให้
ถึงสวรรค์. |
| |
( โพธิสตฺต ) |
ขุ. ชา. สฏฺิ. ๒๘/๓๙. |
| |
|
|
| ๗๐. |
นนฺทิสฺโชโน โลโก |
วิตกฺกสฺส วิจารณา |
| |
ตณฺหาย วิปฺปหาเนน |
นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ. |
| |
สัตว์โลกมีความเพลินเป็นเครื่องผูกพัน มีวิตกเป็นเครื่องเที่ยวไป
ท่านเรียกว่านิพพาน เพราะละตัณหาได้. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. สุ. ๒๕/๕๔๗.
ขุ. จู ๓๐/๒๑๖,๒๑๗. |
| |
|
|
| ๗๑. |
นาฺตฺร โพชฺฌาตปสา |
นาฺตฺร อินฺทฺริยสํวรา |
| |
นาฺตฺร สพฺพนิสฺสคฺคา |
โสตฺถึ ปสฺสามิ ปาณินํ. |
| |
เรา (ตถาคต) ไม่เห็นความสวัสดีของสัตว์ทั้งหลาย นอกจาก
ปัญญา ความเพียร ความระวังตัว และการสละสิ่งทั้งปวง. |
| |
( พุทฺธ ) |
สํ. ส. ๑๕/๗๕. |
| |
|
|
| ๗๒. |
ปฺจกฺขนฺธา ปริฺาตา |
ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา |
| |
ทุกฺขกฺขโย อนุปฺปตฺโต |
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว. |
| |
เบญจขันธ์ที่กำหนดรู้แล้ว มีรากขาดตั้งอยู่ ถึงความสิ้นทุกข์
แล้ว ก็ไม่มีภพต่อไปอีก. |
| |
( พฺรหฺมทตฺตเถรี ) |
ขุ. เถร. ๒๖/๓๓๔ |
| |
|
|
| ๗๓. |
ปตฺตา เต นิพฺพานํ เย ยุตฺตา |
ทสพลสฺส ปาวจเน |
| |
อปฺโปสฺสุกฺกา ฆเฏนฺติ |
ชาติมรณปฺปหานาย. |
| |
ผู้ใดประกอบในธรรมวินัยของพระทศพล มีความขวนขวายน้อย
พากเพียรละความตาย ผู้นั้นย่อมบรรลุพระนิพพาน. |
| |
( สุเมธาเถร ) |
ขุ. เถรี. ๒๖/๕๐๒. |
| |
|
|
| ๗๔. |
พหุสฺสุตํ อุปาเสยฺย |
สุตฺจ น วนาสเย |
| |
ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสฺส |
ตสฺมา ธมฺมธโร สิยา. |
| |
พึงนั่งใกลผู้เป็นพหูสูต และไม่พึงทำสุตะให้เสื่อม สุตะนั้น
เป็นรากแห่งพรหมจรรย์ เพราะฉะนั้น ควรเป็นผู้ทรงธรรม. |
| |
( อานนฺทเถร ) |
ขุ. เถร. ๒๖/๔๐๖. |
| |
|
|
| ๗๕. |
มคฺคานฏฺงฺคิโก เสฏฺโ |
สจฺจานํ จตุโร ปทา |
| |
วิราโค เสฏฺโฐ ธมฺมานํ |
ทิปทานฺจ จกฺขุมา. |
| |
บรรดาทางทั้งหลาย ทางมีองค์ ๘ ประเสริฐสุด, บรรดาสัจจะ
ทั้งหลาย บท ๔ ประเสริฐสุด, บรรดาธรรมทั้งหลาย วิราคธรรม
ประเสริฐสุด, และบรรดาสัตว์ ๒ เท้าทั้งหลาย พระพุทธเจ้า
ผู้มีจักษุ
ประเสริฐสุด. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๕๑. |
| |
|
|
| ๗๖. |
ยตฺถ นามฺจ รูปฺจ |
อเสสํ อุปรุชฺฌติ |
| |
วิฺาณสฺส นิโรเธน |
เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ. |
| |
นามและรูปย่อมดับไม่เหลือในที่ใด นามและรูปนี้ย่อมดับ
ในที่นั้น
เพราะวิญญาณดับ. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. สุง ๒๕/๕๓๑.
ขุ. จู. ๓๐/๒๑. |
| |
|
|
| ๗๗. |
ยมฺหิ สจฺจฺจ ธมฺโม จ |
อหึสา สฺโม ทโม |
| |
เอตทริยา เสวนฺติ |
เอตํ โลเก อนามตํ. |
| |
สัจจะ ธรรมะ อหิงสา สัญญมะ และทมะ มีอยู่ในผู้ใด
อารยชน
ย่อมคบผู้นั้น นั่นเป็นธรรมอันไม่ตายในโลก. |
| |
( อุปสมฬฺหาโพธิสตฺต ) |
ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๕๘. |
| |
|
|
| ๗๘. |
ยานิ โสตานิ โลกสฺมึ |
สติ เตสํ นิวารณํ |
| |
โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ |
ปฺาเยเต ปิถิยฺยเร. |
| |
กระแสเหล่าใดมีอยู่ในโลก สติเป็นเครื่องกั้นกระแสเหล่านั้น
เรากล่าวว่าสติเป็นเครื่องกั้นกระแส กระแสเหล่านั้นอันบุคคล
ปิดกั้นได้ด้วยปัญญา. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. สุ. ๒๕/๕๓๐.
ขุ. จู. ๓๐/๑๖,๒๐. |
| |
|
|
| ๗๙. |
เย สนฺตจิตฺตา นิปกา |
สติมนฺโต จ ฌายิโน |
| |
สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสนฺติ |
กาเมสุ อนเปกฺขิโน. |
| |
ผู้มีจิตสงบ มีปัญญาเครื่องรักษาตัว มีสติ เป็นผู้เพ่งพินิจ
ไม่เยื่อใยในกาม ย่อมเห็นธรรมโดยชอบ. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. อิติ. ๒๕/๒๖๐. |
| |
|
|
| ๘๐. |
โย จ ปปฺจํ หิตฺวาน |
นิปฺปปฺจปเท รโต |
| |
อาราธยิ โส นิพฺพานํ |
โยคกุเขมํ อนุตฺตรํ. |
| |
ผู้ใดละปปัญจธรรมที่ทำให้เนิ่นช้าได้แล้ว ยินดีในธรรมที่ไม่มี
สิ่งทำให้เนิ่นช้า ผู้นั้นก็บรรลุพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ
ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า. |
| |
( สารีปุตฺต ) |
องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙. |
| |
|
|
| ๘๑. |
สกํ หิ ธมฺมํ ปริปุณฺณมาหุ
อฺสฺส ธมฺมํ ปน หีนมาหุ
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ
สกํ สกํ สมฺมติมาหุ สจฺจํ.
|
| |
สมณพราหมณ์บางเหล่ากล่าวธรรมของตนว่าบริบูรณ์, แต่
กล่าวธรรมของผู้อื่นว่าเลว (บกพร่อง), เขาย่อมทะเลาะวิวาทกัน
แม้ด้วยเหตุนี้ เพราะต่างก็กล่าวข้อสมมติของตน ๆ ว่าเป็นจริง. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. สุ. ๒๕/๕๑๑.
ขุ. มหา. ๒๙/๓๘๓. |
| |
|
|
| ๘๒. |
สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน |
สติปฏฺานโคจโร |
| |
วิมุตฺติกุสุมสฺฉนฺโน |
ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว. |
| |
ผู้ถึงพร้อมด้วยสัมมัปปธาน มีสติปัฏฐานเป็นอารมณ์ ดาดาษ
ด้วยดอกไม้คือวิมุตติ หาอาสวะมิได้ จักปรินิพพาน. |
| |
( เทวสภเถร ) |
ขุ. เถร. ๒๖/๒๘๒. |
| |
|
|
| ๘๓. |
สุสุขํ วต นิพฺพานํ |
สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ |
| |
อโสกํ วิรชํ เขมํ |
ยตฺถ ทุกฺขํ นิรุชฺฌติ. |
| |
พระนิพพานที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงแล้ว ไม่มีโศก
ปราศจากธุลี เกษม เป็นที่ดับทุกข์ เป็นสุขดีหนอ. |
| |
( หาริตเถร ) |
ขุ. เถร. ๒๖/๓๐๙. |
| |
|
|
| ๘๔. |
โสรจฺจํ อวิหึสา จ |
ปาทา นาคสฺส เต ทุเว |
| |
สติ จ สมฺปชฺฺจ |
จรณา นาคสฺส เต ปเร. |
| |
โสรัจจะและอวิหิงสานั้น เป็นช้างเท้าหลัง สติและสัมปชัญญะ
นั้น เป็นช้างเท้าหน้า. |
| |
( อุทายีเถร ) |
ขุ. เถร. ๒๖/๓๖๘. |
| |
|
|
| ๘๕. |
หีนํ ธมฺมํ น เสเวยฺย |
ปมาเทน น สํวเส |
| |
มิจฺฉาทิฏฺึ น เสเวยฺย |
น สิยา โลกวฑฺฒโน. |
| |
ไม่ควรเสพธรรมที่เลว ไม่ควรอยู่กับความประมาท ไม่ควร
เสพมิจฉาทิฏฐิ ไม่ควรเป็นคนรกโลก. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ธ. ๒๕/๓๗. |
| |
|
|
| ๘๖. |
หีเนน พฺรหฺมจริเยน |
ขตฺติเย อุปปชฺชติ |
| |
มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ |
อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ. |
| |
บุคคลย่อมเข้าถึงความเป็นกษัตริย์ ด้วยพรหมจรรย์อย่างเลว,
ถึงความเป็นเทวดา ด้วยพรหมจรรย์อย่างกลาง, ย่อมบริสุทธิ์
ด้วยพรหมจรรย์อย่างสูง. |
| |
( พุทฺธ ) |
ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๙๙. |
| |
|
|